تحقیق قلمرو اخلاق و حقوق

موضوع و قلمرو اخلاق را با حقوق از جهات گوناگون متفاوت دانسته‏اند:
«كانت‏»
كه بيش از همه حكما در جدا ساختن حقوق و اخلاق اصرار ورزيده است، مبداء
تمام نيكى‏ها را «اراده خير»مى‏داند. به نطر او، كارى اخلاقى است كه با حسن
نيت، يعنى به منظور اداى تكليف، انجام شده باشد، پس هرگاه‏كسى به اميد
پاداش يا از بيم كيفر، عملى را بر طبق قاعده اخلاق انجام دهد، كار نيكى
نكرده است زيرا جلب سود يادفع زيان ارزش اخلاقى ندارد، و آنچه مهم است، نيت
انجام تكليف و پيروى از قانون است (۱) .
با اين حساب، اخلاق تنها به
امور درونى و نفسانى نظر دارد و نيك و بد را با معيار اراده خير مى‏سنجد،
به اين معنى درپيشگاه محكمه وجدان حسن نيت ارزش دارد نه مظاهر خارجى اراده.
ولى درحقوق، ميزان ارزيابى كارها، خودآنهاست، نيروى دولت‏به تحقيق امور
نفسانى راهى ندارد به همين دليل حقوق هيچگاه به محركهاى درونى نمى‏پردازدو
ميدان فعاليت‏خود را محدود به جهان خارج مى‏سازد.
اين نظريه كانت، پس
از وى به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است زيرا نه اخلاق مى‏تواند نسبت‏به
نتائج‏خارجى اعمال‏بى‏اعتنا باشد و نه حقوق از كاوش درباره چگونگى نيت
اشخاص بى‏نياز است. بدون ترديد اگر اطاعت از قانون‏اخلاق، تنها به خاطر جلب
سود يا محبت‏به ديگران باشد، فضيلت اداى تكليف را ندارد ولى اين‏گونه
اعمال را نيزنبايد از نظر اخلاقى بى‏ارزش دانست زيرا هدف اخلاق تامين سعادت
انسان است و هر كارى كه رسيدن به اين هدف‏را آسانتر كند، پسنديده و نيك
است (۲) .
در اخلاق اسلامى نيز نيت مقدم بر عمل است و انديشه‏هاى
اخلاقى كه فعاليت درونى است‏براعمال اخلاقى ه‏فعاليت‏برونى است، برترى دارد
به موجب روايات ارزش كارهاى برونى مسلمين در عبادات و اخلاق وابسته
به‏چگونگى عمل درونى و كيفيت انديشه و نيت آنان است‏به هر نسبتى كه نيت
پاكتر و خلوص معنوى بيشتر باشد،ارزش عمل زيادتر خواهد بود …