الف ) بديع علمي است كه به باز شناسي آرايه هاي لفظي و معنوي مي پردازد .
بديع بر دو نوع است :
1- آرايه هاي لفظي 2- آرايه هاي معنوي
آرايه هاي لفظي : يعني زيبايي كلام كه با لفظ انجام مي شود .
آرايه هاي لفظي عبارتنداز : واج آرايي ، سجع ، ترصيع ، جناس ، قلب ، ملمع .
واج
آرايي ( نغمه ي حروف ) : تكرار يك واج ( صامت يا مصوت ) است ، در كلمه
هاي يك مصراع يا يك بيت يا عبارت نثر به گونه اي كه كلام را آهنگين مي كند و
آفريننده ي موسيقي دروني باشد و بر تاثير سخن بيافزايد اين تكرار آگاهانه ي
واج ها را « واج آرايي » گويند .
توضيح : در اين بيت تكرار واج « خ » و « ز » باعث ايجاد موسيقي دروني شده است .
توجه : در زبان فارسي بيست و نه واج داريم / ( بيست و سه صامت و شش مصوت )
صامت ها همان حروف الفباي فارسي هستند و مصوت ها « ـــ » و « ا » ، « ي » ، « و » مي باشند .
مثال : خيزيد و خز آريد كه هنگام خزان است
باد خنـك از جـانب خـوارزم وزان اسـت
سجع : آوردن كلماتي در پايان جمله هاي نثر كه در وزن يا حرف يا حرف آخر يا هر دو ( وزن و حرف آخر ) با هم يكسان باشد .
مثال 1 : منت خداي را عـزووجل كه طاعتـش موجب قـربت است و به شكر اندرش مزيد نعمت . ( فعل « است » به قرينه ي لفظي حذف شده است . )
مثال
2 : خـلاف راه صواب است و نقض راي اولـوالالباب « است » (حذف لفظي )
ذوالفقـار علي در نيـام ( باشد ) و زبان سعدي در كام « باشد » ( حذف معنوي )
.
توضيح : فعل « باشد » در دو جمله ي پاياني به قرينه ي معنوي حذف شده است.
توجه : به نثر مسجع ، نثر آهنگين نيز
مي گويند .
نكته 1 : سجع در كلامي ديده مي شود كه حداقل دو جمله باشد يا دو قسمت باشد .
نكته 2 : سجع باعث آهنگين شدن نثر مي شود به گونه اي كه دو يا چند جمله را هماهنگ سازد .
نكته 3 : سجع در نثر حكم قافيه در شعر را دارد .
نكته 4 : اگر در پايان جمله ها كلمات تكراري وجود داشته باشد ، سجع پيش از آن مي آيد .
مثال :
الهي اگر بهشت چون چشم و چراغ است
بــي ديــدار تــو درد و داغ اســت
نكته 5 : گاهي در جملات سجع ممكن است افعال به قرينه ي لفظي يا معنوي حذف شوند
