دسته: سد

از زمانهاي بسيار دور بناي سدهاي خاكي به منظور كنترل و ذخيره آب معمول بوده است. اما به علت امكانات محدوده و عدم شناخت قوانين مكانيك خاك و هيدروليك، ارتفاع سدها و بندهاي خاكي از يك مقدار محدودي بيشتر نمي شده است، هرچند از نظر وسعت و طول سد چنين محدوديتي وجود نداشته است. امروزه با پيشرفت علم مكانيك خاك و توسعه امكانات تكنولوژي و مطالعات دقيق تر توانسته اند سدهاي خاكي را با ارتفاعات قابل ملاحظه احداث نمايند، بطوريكه در زمان حاضر از مرتفع ترين سدهاي دنيا سدهاي خاكي و پاره سنگي هستند. به علاوه زمين هائي را كه سابقاً براي اين منظور غير مناسب تشخيص مي دادند هم اكنون مي توانند آنها را براي زيربناي احداث سد خاكي آماده سازند.

علي رغم اين پيشرفت ها هنوز مشكل است كه بتوان راه حل هاي رياضي محكمي براي مسايل طراحي سدهاي خاكي پيشنهاد نمود، و در نتيجه بسياري از اجزاء سدها هنوز بر مبناي تجزيه و ذوق و ذكاوت مهندسين طرح و اجراءٍ مي گردند، به عبارت ديگر طرح تيپ دقيق و كامل وجود ندارد.

به منظور تأمين يك طرح دقيق و منطقي در سدهاي خاكي لازمست كه وضعيت شالوده سد و مواد مشكله آن كاملاً مورد بررسي و مطالعه اوليه قرار گرفته و اجراي سد با روش هاي كنترل شده و دقيقاً مطابق برنامه پيشنهادي طراح انجام پذيرد.

به عنوان يك اصل، اين دو نكته مسلم است كه:

1- سد به عنوان يك مخزن بايد غيرقابل نفوذ باشد.

2- در تمام وضعيت هاي ممكن (وضعيت بلافاصله پس از ساخت، ضمن ساخت، وضعيت هاي مخزن پر، طغيان، تخليه سريع، بارندگي و حتي در مواقع سيلهاي استثنائي چند هزار ساله) سد بايد مقاوم باشد.

روش ايجاد سدهاي خاكي امروزه عمدتاً  ‘با روش تراكم مكانيكي است، هرچند روشهاي ديگري مانند روش هاي هيدروليكي و نيمه هيدروليكي هم وجود دارد كه از اين روشها كمتر استفاده مي گردد، مگر در مورد سدهاي باطله كه ضرورتاًِ’ هيدروليكي است.

بخش اصلي سد خاكي كه توده خاكي كوبيده شده است (در حقيقت سازه سد) به نام بدنه سد ناميده مي شود، و زميني كه سد بر روي آن قرار گرفته تا آن حد كه تحت تأثير فشار حاصل از سد و نفوذ پذيري آب سد مي باشد به نام شالوده (فونداسيون) است. به جز اين دو بخش اصلي، اجزاء ديگري از قبيل آب بندها، زهكش ها،   پوشش ها و غيره وجود دارد كه اهميت آنها به لحاظ حفاظت و ايمني و عملكرد سد براي آن نقش حياتي دارند.

انواع سدهاي خاكي 

از ديدگاه تكنيك و روش ساخت، سدهاي خاكي به دوگروه هستند كه تقريباً تمامي آنها در گروه غلتكي (كوبيدني) قرار دارند و تعدادي در گروه هيدروليكي و نيمه هيدروليكي طبقه بندي مي شوند. منظور از سدهاي غلتكي اينست كه ساخت سد با روش كوبيدن خاك كه بوسيله غلتك است صورت مي گيرد، كه معمولاً در لايه هاي 15 تا 22 سانتيمتري در هر نوبت تراكم كوبيده مي شوند. منظور از روش هيدروليكي اينست كه بنا شدن سد (جابجائي مواد و قرارگرفتن آنها در محل) با كمك آب انجام مي گيرد و در ضمن جدا شدن آب از خاك، نوعي طبقه بندي طبيعي در دانه بندي خاك صورت مي گيرد كه براي سد مناسب مي باشد، يعني دانه هاي درشت تر در كناره ها و دانه هاي ريزتر در وسط سد قرار مي گيرند.