نقوش فرش ايران و نگاره هاي تزييني آن و از همه مهمتر مفاهيم بنيادي و شايد
هم راز آميز آنها ، از جمله مباحث تخصصی فرش ایران می باشد که در طی چند
دهه ی اخیر بسیار مورد توجه فرار گرفته است .
در خصوص طبقه بندی صحیح و
اصولی طر ح های فرش ایران و همچنین مبانی بنیادی آن تا چند سال اخیر کار
چندانی صورت نگرفته بود ، امل به تدریج مطالعات انجام شذه به ویژه توسط
کارشناسان و محققین ایرانی که متاسفانه هنوز از طرفداران زیادی برخوردار
نیست ، می رود تا دنیای جدیدی را از طبقه بندی علمی – هنری – طر ح های فرش
ایران را ارائه دهد . از برکت بسیاری از این مطالعات در برخی موارد رمز
پردازی و نماد گرایی نقوش فرش ایران نیز آشکار گشته و نتایج حاصله افزون بر
سایر دلایل ، بر ارزشهای هنری فرش ایرانی افزوده است ، قبل از پرداختن به
مباحث جدیدی که در طی سالهای اخیر برای طبقه بندی فرشهای ایران مورد توجه
قرار گرفته و همچنین مروری بر نظریات کارشناسان غربی در مورد نقشه های فرش
ایران ، به معرفی یک طبقه بندی قدیمی از طرحهای فرش ایران می پردازیم که
بیش از دو دهه از عمر آن می گذرد و می توان گفت امروزه مورد توجه و استفاده
اغلب طراحان و تولید کنندگان فرش قرار گرفته و در ومدارس و دانشگاهها نیز
به عنوان طبقه بندی اصلی طرحهای فرش ایران معرفی می گردد . در این طبقه
بندی بدون توجه به دلایل شکل گیری و پیدایش طرحها و نقش ها و حتی ریز نقش
های مورد استفاده در فرش ، فقط با توجه به نوع آرایه ها و تزیینات طرح و
همچنین اشکال تقلیدی به کار رفته و حتی با توجه به نوع تقسیم بندی متن فرش و
جای گیری اشکال و تصاویر در آنها به دسته بندی طرحهای فرش ایران پرداخته
اند و سپس با قیاس کلیه ی طرحهای سایر فرشها و توجه به وجوح مشترک طرح در
هر فرش با طبقه بندی مذکور ، به اصطلاح تمامی طرحهای فرش ایران را در این
فهرست گنجانیده اند. در اینجا با این طبقه بندی آشنا می شویم .
بر اساس
این طبقه بندی کبیه طرحهای فرش ایران به 19 گروه اصلی طبقه بندی و هر یک
نیز به چند شاخه ی کوچکتر تقسیم می گردند که عبارتند از:
گروه 1 – طرحهای آثار باستانی و ابنیه اسلامی
کلیه
ی طرحهایی که ملهم از نقوش و اشکال تزیینی بناها ، عمارات و کاشیکاریهای
آنها می باشند در این گروه جای دارند . البته طراحان فرش در برخی از
طرحهای اصلی نقوش این بناها حسب سلیقه ی خود تغییراتی را وارد نموده اند
اما ساختار و تشابه اصلی طرح فرش با طرح اصلی بنا کاملا حفظ گردیده است .
معروفترین طرحهای این گروه عبارتند از :
گنبد مسجد شیخ لطف الله ، سردر امامزاده محروق ، گنبد مسجد امام ، تخت جمشید ، طاق بستان مسجد جامع اصفهان و …
