برچسب: پایا

مقدمه
متقدمان يا مفـسران پيشين در تعريف علوم قرآني چنيـن معتـقد بودند
كه علوم قرآني به مجموعه علوم ومعارف بشري گفته مي شود كه انسان مي توانـد
با تدبير وتفـكر در آيـات قرآن به اين علوم ومعارف دست يابد مثل: علم
تاريخ، نجوم،طب و… اما مفسران ومتأخران باتدبير درآيات در آيات قران به اين
نكـته دست يافتند كه مقصود از قرآن چنان كه خداي سبـحان بـارها درقرآن به
آن اشاره كرده است هدايت آفريني در جوامع انساني مي باشد .
ازاين روگاه
برحسب ضرورت آياتي درقرآن وجودداردكه خبرازآينده مي دهد وبرخي ازعلوم
ومعارفي را كه بشردرآينده به آن دست مي يابداگرچه به اجمال بااشاره بيان مي
كند همچنان كه در آيات قرآن داستان هاي امت هاي پيشين فراوان ديده مي شود و
آيات مربوط به توحيد ومعاد ونيز آيات احكام در قرآن وجود دارد ازاين رو
نمي توان قرآن را صرفأ يك كتاب علمـي يا كتابي تاريخي تلقي كرد .
ازاين رو تعريفي كه از علوم قراني بيان شده چنين است:
علوم
قراني به مجموعه علوم، مقدمات ومعارفي گفته مي شود كه براي فهم درست آيات
قرآن نيازمند به فراگرفتن آن علوم هستيم مثل: شأن نزول، مكي ومدني،علم
اصول، تاريخ اسلام و… .باتوجه به آنچه گفته شدبراي درك صحيح مراد و مقصود
خداي سبحان بايدانسان پيش ازپرداختن به علم تفسيرمقدماتي را ازعلومي كه
مربوط به علم تفسير است بداند.
شأن نزول ياسبب نزول: آيـات قرآن به
طوركلـي به2 قسمت اعظـم قرآن را تشكيل مي دهد.آياتي است كه به اراده الهي
وابتدأ بر پيامبر وحـي شده بدون آنكه حادثه يا رويدادي ويا ايجادپرسشي سبب
زول آن آيات شود. قسم ديگري از آيـات قرآن كه بخـش كمي از قرآن را تشكيـل
مي دهد به دنبـال حادثه يا رويداد ويا ايجاد پرسشي بر پيامبر نازل شده است
كه اصطلاحأ به آن حادثه يا پرسش كه سبب نزول آيه ،آيات يا سوره اي از قران
شده است را سبب نزول يا شأن نزول مي گويند. مانند : پرسش: يسئلونك عن
الساعه، يسئلونـك عن الروح و… . حادثه: حادثه ظهار، حادثه افك، حادثه نجوي
…

در ماه ذى قعده سال ششم بود كه رسول خدا (ص) در خواب ديد با يارانش به مكه
رفته و به طواف خانه خدا و انجام مناسك عمره موفق گشته‏اند. پيغمبر اين
خواب را براى اصحاب نقل كرده و وعده آن را به آنها داد و به دنبال آن از
مسلمانان و قبايل اطراف مدينه دعوت كرد با او براى انجام عمره به سوى مكه
حركت كنند.
قبايل مزبور بجز عده معدودى دعوت آن حضرت را نپذيرفتند و
تنها همان مهاجر و انصار مدينه بودند كه اكثرا آماده حركت ‏شدند و به همراه
آن حضرت از مدينه بيرون رفتند.
همراهان آن حضرت را در اين سفر برخى هفتصد نفر و برخى يك هزار و چهارصد نفر نوشته‏اند.
پيغمبر
اسلام مقدارى كه از مدينه بيرون رفت و به ‏«ذى الحليفة‏» – كه اكنون به
نام مسجدى كه در آنجا بنا شده به ‏«مسجد شجره‏» معروف است – رسيد جامه
احرام پوشيد و هفتاد شتر نيز كه همراه برداشته بود نشانه قربانى بر آنها زد
و از جلو براند تا به افرادى كه خبر حركت او را به قريش مى‏رسانند بفهماند
كه به قصد جنگ بيرون نيامده بلكه منظور او تنها انجام عمره و طواف خانه
خداست.
پيغمبر اسلام و همراهان همچنان ‏«لبيك‏» گويان تا «عسفان‏» كه
نام جايى است در دو منزلى مكه پيش راندند و در آنجا به مردى بشير نام – كه
از قبيله خزاعه بود برخورد و اوضاع را از او جويا شد و بشير در پاسخ آن
حضرت عرض كرد: قريش كه ‏از حركت ‏شما مطلع شده‏اند براى جلوگيرى از شما
همگى از شهر خارج شده و زن و بچه‏هاى خود را همراه آورده‏اند و سوگند ياد
كرده‏اند تا نگذارند به هيچ قيمتى شما داخل مكه شويد و خالد بن وليد را با
دويست نفر از جلو فرستاده تا خود نيز به دنبال او برسند و خالد با همراهان
تا «كراع الغميم‏» (1) آمده‏اند.
پيغمبر فرمود: واى بر قريش كه هستى
خود را در اين كينه توزيها از دست داده‏اند چه مى‏شد كه اينها از همان آغاز
مرا با ساير قبايل عرب وا مى‏گذاردند تا اگر آنها بر من پيروز مى‏شدند
مقصودشان حاصل مى‏شد، و اگر من بر آنها غالب مى‏شدم قريش اسلام را
مى‏پذيرفتند اگر اين كار را هم نمى‏كردند با نيرو و قوه با من مى‏جنگيدند،
اينها چه مى‏پندارند؟ به خدا سوگند من در راه اين دينى كه خدا مرا بدان
مبعوث فرموده آن قدر مى‏جنگم تا خدا آن را پيروز گرداند يا جان خود را بر
سر اين كار گذارده و كشته شوم ..

ويژگيهاي كلام الهي
اكنون
نوبت آن است به جستجوي اين موضوع بپردازيم كه چه ابعاد و خصوصياتي در قرآن
مكنون است كه منشأ برتري مطلق قرآن و مبدأ تحدي آن است؟ اعجاز قرآن مي
تواند در قلمروهاي گوناگون جستجو و كاوش گردد. البته روشن است كه اين وجوه
نه همة آن چيزي است كه قرآن محتوي آن است، بلكه به اقتضاي فهم و برداشت
ماست. اينك به اختصار برخي از آنها را مورد توجه قرار مي دهيم.

1-اعجاز در قلمرو لفظ و ساختار ظاهري متن
به
اتفاق نظر تمام اديبان و سخن شناسان عرب، قرآن در فصاحت و بلاغت (زيبايي و
رسايي) بي مانند است. ساختمان تركيبي كلمات آن و سبك بديع و اختصاصي آن نه
سابقه داشته است و نه تقليد پذير؛ ترنم و آهنگ شعر را با خود همراه دارد؛
بشاراتش آرام بخش روان و هشدارهايش بيدارگر و غفلت زداست، لكن تخيل و وزن و
قافيه را بر خود نبسته است.
نزول قرآن با شكوفاترين عصر ادبي عرب و روزگار اوج فصاحت و بلاغت اوست.
هنروران
قوم تازي در ماههاي حرام ارزنده ترين كالاهاي خويش، يعني سروده هايشان را
در باشگاه ادبي و نمايشگاه هنري بازار عكاظ عرضه داشته، داوران و نقادان
سخن، برترين نمونه ها را گزينش و معرفي مي نمودند. آن برگزيده ها بر ديوار
كعبه آويخته مي شد و ماية‌مباهات صاحبانشان مي شد. هفت قصيده مشهور به
«معلقات سبع» از امرؤالقيس، طرفه بن العبد، زهير بن ابي سلمي، لبيد بن
ربيعه، عمر و بن كلثوم، عنتره بن شداد و حارث بن حلزه، اشعاري بود كه برتر
از آنها كلامي وجود نداشت و به عنوان شاهكارهاي ادبي عرب محسوب مي شد. وقتي
قرآن كريم نازل شد و آواي آن به گوش اين چكامه سرايان و زبان ناسان رسيد،
انسان جانهايشان را تسخير و دلهايشان را ربود كه آن آثار ادبي و نمايشگاه
شعر چونان شمع در برابر خورشيد بي فروغ گرديد و مجال ماندن نيافت: طلع
الصباح فأطفاً القنديلا …

قال رسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله وسلم : «فضل‏القرآن على سائرالكلام‏كفضل‏اللَّه على خلقه».
برترى قرآن بر ساير سخنان مانند برترى خداوند بر خلق خود مى‏باشد . (بحار/92/19)
2 – رهبرى قرآن
قال رسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله وسلم : «عليكم بالقرآن فاتخذوه اماماً و قائداً».
بر شما باد به قرآن و آن را به عنوان رهبر و پيشواى خود قرار دهيد . (كنز العمال / 4029)
3 – قرآن بهترين سخن
قال
على‏عليه السلام: «تعلّموا كتاب اللَّه تبارك و تعالى فانه احسن الحديث و
ابلغ الموعظة و تفقهوا فيه فانّه ربيع القلوب واستشفوا بنوره فانه شفاء لما
فى الصدور».
كتاب خداوند متعال را فرا گيريد زيرا بهترين سخن و رساترين
پند و اندرز است و در آن تفقه كنيد (و معارف آن را بفهميد) زيرا قرآن بهار
دلهاست و از نور آن شفا بگيريد چون مايه شفاى سينه‏هاست.
(تحف‏العقول/150)
4 – قرآن سفره‏ى آماده‏ى الهى
قال رسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله وسلم : «القرآن مأدبة اللَّه فتعلموا مأدبته ما استطعتم».
قرآن سفره آماده و مهمانى خدا است تا مى‏توانيد آن را فرا بگيريد (و از معارف عالى آن بهره ببريد).
(بحار / 92 / 19)
5 – رمضان بهار قرآن
عن الباقرعليه السلام: «لكل شى‏ء ربيع و ربيع القرآن شهر رمضان».
براى هر چيزى بهارى است و بهار قرآن ماه رمضان است . (بحار / 92 / 213)
6 – ثواب قرائت قرآن در ماه رمضان
قال رسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله وسلم : «و من تلا فيه آية من القرآن كان له مثل اجر من ختم القرآن فى غيره من الشهور».
هركسى
در ماه رمضان آيه‏اى از قرآن را تلاوت كند مزد او مانند كسى است كه تمام
قرآن را در غير ماه رمضان تلاوت كرده است . (بحار / 93 / 357)
7 – جاودانگى قرآن
عن
الرضاعليه السلام: «ان رجلاً سأل ابا عبداللَّه‏عليه السلام ما بال القرآن
لايزداد عند النشر و الدراسة الاّ غضاضة فقال لان اللَّه تبارك و تعالى لم
يجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهوفى كل زمان جديدوعند كل قوم غض
الى يوم‏القيامة».== شخصى از امام رضا عليه السلام سؤال كرد: چرا قرآن
هميشه تازگى دارد؟ حضرت فرمود: زيرا خداوند آن را براى تمام زمان‏ها و همه
مردم قرار داده و منحصر به يك زمان نيست، بنابراين قرآن در هر زمانى جديد و
تا قيامت براى هر گروهى تازگى دارد . (بحار/92/15)== 8 – جامعيت قرآن==
قال رسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله: «من اراد علم الاولين و الاخرين
فليقرأ القرآن».== كسى كه دانش اوّلين و آخرين را مى‏خواهد، قرآن را بخواند
. (كنزالعمال/2454)== 9 – تكامل در پرتو قرائت قرآن == قال الصادق‏عليه
السلام: «فانّ درجات الجنة على قدر آيات القرآن فيقال لقارئ القرآن اقرأ
وارق». == به درستى كه درجات بهشت به اندازه آيات قرآن است، در روز قيامت
به قارى قرآن گفته مى‏شود بخوان و بالا برو . (بحار / 92 / 188)
10 – عمل به قرآن
قال الصادق‏عليه السلام: «الحافظ للقرآن العامل به مع السفرة الكرام البررة».
كسى كه حافظ قرآن و عامل به احكام آن باشد، همراه با سفيران بزرگوار نيكوكار است.
(كافى / 2 / 603)
11 – اصناف قاريان قرآن
قال
الصادق‏عليه السلام: «القرّاء ثلاثة: قارى قرأ (القرآن) ليستدّر به الملوك
و يستطيل به على الناس فذاك من اهل النار و قارى قرأ القرآن فحفظ حروفه و
ضيّع حدوده فذاك من اهل النار و قارى قرأ القرآن … فهو يعمل بمحكمه و
يؤمن بمتشابهه و يقيم فرائضه … فهو من اهل الجنة».
قاريان قرآن بر سه
دسته هستند: گروهى قرآن را تلاوت مى‏كنند تا بدينوسيله از پادشاهان و
حاكمان مال طلب كنند و بر مردم تكبّر كنند كه اينها اهل دوزخ هستند، بعضى
قرآن را قرائت مى‏كنند و حروف آن را حفظ و حدود آن را ضايع مى‏سازند، اينها
نيز اهل دوزخ هستند و گروهى قرآن را قرائت مى‏كنند و به آيات محكم عمل
مى‏كنند و به آيات متشابه ايمان دارند و واجبات آن را به جا مى‏آورند،
اينها اهل بهشتند. (خصال / 143)
12- آداب تلاوت قرآن
الف – طهارت دهان
قال رسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله وسلم : «طيّبوا افواهكم فانّ افواهكم طريق القرآن».
دهان‏هاى خود را پاك گردانيد زيرا دهان‏هاى شما مسير و راه براى تلاوت قرآن است.
(كنز العمال/2752)
ب – استعاذه
قال الصادق‏عليه السلام: «لمّا سئل عن التعوّذ عند افتتاح كل سورة : نعم فتعوّذ باللَّه من الشيطان الرجيم» …

ما افراد بشر، فردي‌ از نوع‌ خود را كه‌ نسبت‌ به‌ ديگران‌ قصد سوئي‌
نداشته‌ باشد و به‌ حقوق‌ آنها تجاوز نكند هيچگونه‌ تبعيضي‌ ميان‌ افراد
قائل‌ نگردد در آنچه‌ مربوط‌ به‌ حوزه‌ حكومت‌ و اداره‌ او است‌ با نهايت‌
بي‌ طرفي‌ به‌ همه‌ بيك‌ چشم‌ نگاه‌ كند در مناقشات‌ و اختلافات‌ افراد
ديگر طرفدار مظلوم‌ و دشمن‌ ظالم‌ بوده‌ باشد چنين‌ كسي‌ را داراي‌ نوعي‌
از كمال‌ مي‌دانيم‌ و روش‌ او را قابل‌ «تحسين‌» مي‌شماريم‌ و او را «عادل‌
مي‌خوانيم‌.
عقل‌ نيك‌ مي‌شناسد ترك‌ نمي‌كند و كاري‌ را كه‌ عقل‌ زشت‌ مي‌شمارد انجام‌ نمي‌دهد.
ولي‌ حكماء الهي‌ مفاهيم‌ حسن‌ وقبح‌ را در ساحت‌ كبريائي‌ راه‌ نمي‌دهند،
مدعي‌ هستند كه‌ فعل‌ ذات‌ باري‌ را با اين‌ معاني‌ و مفاهيم‌ نمي‌توان‌
تفسير كرد، حكما بر خلاف‌ گروهي‌ ديگر از متكلمين‌ (اشاعره‌) منكر حسن‌
وقبح‌ عقلي‌ نيستند، چيزي‌ كه‌ هست‌ حسن‌ وقبح‌ عقلي‌ را معيار و مقياس‌
فعل‌ ربوبي‌ قرار نمي‌دهند.
از نظر حكما خداوند عادل‌ است‌ ولي‌ نه‌
بدان‌ جهت‌ كه‌ چون‌ عدالت‌ نيك‌ است‌ و اراده‌ الهي‌ همواره‌ بر اين‌ است‌
كه‌ كارهاي‌ نيك‌ را انجام‌ دهد، عدالت‌ مي‌كند.
و همچنين‌ خداوند
ظالم‌ نيست‌ و ستم‌ نمي‌كند ولي‌ نه‌ بدان‌ جهت‌ كه‌ چون‌ ظلم‌ زشت‌ است‌ و
خداوند نميخواهد كار زشتي‌ انجام‌ دهد ظالم‌ نمي‌كند، ملاك‌ عدل‌ الهي‌ از
نظر حكماء چيز ديگر است‌ كه‌ در آينده‌ ذكر خواهد شد.
در جهان‌
مشاهده‌ مي‌شود كه‌ خواه‌ ناخواه‌ بر ضد استدلالي‌ است‌ كه‌ بروجود خداوند و
عدل‌ كامل‌ او اقامه‌ مي‌شود. و لهذا مي‌بينيم‌ دسته‌ اول‌ يعني‌ حكما و
متكلمين‌ نيز، مشكل‌ شرور و آفات‌ را در كتب‌ خود طرح‌ و به‌ حل‌ آن‌
مي‌پردازند.
اصولا شناخت‌ خدا بعنوان‌ «امركننده‌ به‌ عدل‌» و «به‌
پادارنده‌ عدل‌» اساسي‌ترين‌ معرفتي‌ است‌ كه‌ در اديان‌ آسماني‌ رابطه‌
بشر با خدا بر آن‌ استوار شده‌ است‌.
فرضاً خداي‌ فلاسفه‌، مثلاً
«محرك‌ اول‌» ارسطو كه‌ صرفاً يك‌ اعتقاد فكري‌ و نظري‌ است‌ و تنها با
انديشه‌ علمي‌ و فلسفي‌ بشر سرو كار دارد و هيچگونه‌ سرو كاري‌ با عواطف‌ و
احساسات‌ او ندارد، از نظر عدل‌ و ظلم‌ موضوع‌ بحث‌ نباشد، خداي‌
پيامبران‌ كه‌ علاوه‌ بر همه‌ اينها با ضمير و دل‌ و احساسات‌ بشر سرو كار
دارد و بشر با او در حال‌ داد و ستد و محبت‌ ورزي‌ است‌ و رابطه‌ بشر با او
رابطة‌ يك‌ نيازمند با يك‌ بي‌ نياز قادر عطوف‌ و مهربان‌ است‌، قطعاً
بايد عادل‌ و مهربان‌ باشد …

فلسفه آفرينش انسان، بندگى و عبادت و عبوديّت است. اين صريح كلام الهى در قرآن كريم است كه مى‏فرمايد:
«وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» (2)
جن و انس را، جز براى پرستش و بندگى خود نيافريدم.
اين
حكمت و هدف والا، سرلوحه همه رسولان الهى نيز بوده است. در قرآن
مى‏خوانيم: «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِى كُلِّ اُمَّةٍ رَسُولاً اَنِ اعْبُدُوا
اللّهَ وَاجْتَنِبُوا الطّاغُوت» (3)
در هرامّتى پيامبرى برانگيختم كه (به مردم بگويند:) بنده خدا باشيد و از طاغوت بپرهيزيد.
ناگفته نماند كه اين بندگى كردن، سودى به خدا نمى‏رساند بلكه مايه عزّت و سعادت خود انسان است وگرنه خداوند بى نياز مطلق است:
من نكردم خلق تا سودى كنم
بلكه تا بر بندگان جودى كنم
اگر معلّم به شاگردانش مى‏گويد: درس بخوانيد، نفع اين درس خواندن به خود آنان بر مى‏گردد و براى معلّم سودى ندارد.

 ريشه‏هاى عبادت
1. عظمت خدا
برخورد
با يك شخصيت برجسته، انسان را به تواضع وا مى‏دارد، ديدار با يك دانشمند
بزرگ، آدمى را به تكريم و احترام وا مى‏دارد، چون كه انسان در برابر عظمت و
دانش آن شخصيت و اين دانشمند، خود را كوچك و كم سواد مى‏بيند. خداوند،
مبدأ همه عظمت‏ها و جلال‏هاست. شناخت خدا به عظمت وبزرگى، انسان ناتوان
وحقير را به كُرنش وتعظيم در برابر او وامى‏دارد.
2. احساس نياز و وابستگى
انسان،
عاجز، نيازمند و ناتوان است و خداوند، در اوج بى نيازى و غناى مطلق، و سر
رشته دار امور انسان‏هاست. اين هم عاملى است، تا انسان در برابر خداوند
«بندگى» كند.
3. سپاس نعمت
توجه به نعمت‏هاى بى حساب و فراوانى كه از
هر سو و در هر زمينه ما را احاطه كرده، قوى‏ترين انگيزه را براى پرستش
پروردگار ايجاد مى‏كند. نعمت‏هايى كه حتّى پيش از تولّد شروع مى‏شود و در
طول زندگى همراه ماست و در آخرت هم (اگر شايستگى داشته باشيم) از آن
بهره‏مند خواهيم شد. قرآن به اين نكته اشاره كرده و به مردم زمان پيامبر
صلى الله عليه وآله مى‏فرمايد:
«فَلْيَعْبُدُواْ رَبَّ هَذَا الْبَيْتِ
الَّذِى أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَءَامَنَهُم مِّنْ خَوْف» (4) بايد خداى
كعبه را عبادت كنند، خدايى كه آنان را از گرسنگى نجات داد و از ترس، ايمن
ساخت.
4. فطرت
در سرشت انسان، پرستش و نيايش وجود دارد. اگر به معبود
حقيقى دست يافت، كه كمال مطلوب همين است، و اگر به انحراف و بيراهه دچار
شد، به پرستش معبودهاى بدلى و باطل مى‏پردازد. بت پرستى، ماه و خورشيد
پرستى، گوساله و گاو پرستى، نمونه‏هايى انحرافى است كه وجود دارد، كسانى هم
پول و مقام و همسر و ماشين و مدال و … را مى‏پرستند.
انبيا آمده‏اند
تا فطرت را در مسير حق، هدايت كنند و انسان را از عبادت‏هاى عوضى نجات
بخشند. حضرت على عليه السلام در مورد بعثت رسول خدا صلى الله عليه وآله
مى‏فرمايد:
«فَبَعَثَ اللّهُ مُحَمَّداً بِالْحَقَّ لِيُخرِجَ عِبادَهُ
مِنْ عِبادَةِ الاوثانِ اِلى‏ عِبادَتِهِ …» (5) خداوند حضرت محمّد صلى
الله عليه وآله را برانگيخت، تا بندگانش را از «بت‏پرستى» به «خدا پرستى»
دعوت كند …

سؤال 1 ـ معنای تقلید چیست؟
جواب _ تقلید یعنی عمل كردن به دستورات افراد متخصص در هر فن و علمی.
س 2 ـ آیا تقلید در چه صورتی مفید است؟
ج
_ تقلید در صورتی مفید است كه خود شخص متخصص نباشد بنابراین اگر كسی در
فنی یا علمی متخصص بود نباید متوسل به تقلید شود مثلاًًًًًً یك مجتهد كه
متخصص در دین است نباید از مجتهدی دیگر تقلید كند اما این مجتهد به دكتر
مراجعه می كند زیرا متخصص در علم پزشكی نیست و برای درمان به پزشك نیاز
دارد.پزشك نیز چون متخصص در علم دین نیست باید به مجتهد كه متخصص در دین
است مراجعه كند تا مشكلات دین خود را رفع كند.
س 3ـ آیا وظیفه اصلی مسلمان تقلید است؟
ج _ یك مسلمان باید علم دین را یاد بگیرد اما اگر نتوانست باید به مجتهدین برای حل مشكلات دین مراجعه كند.
س 4ـ یك مسلمان در چه مسائلی باید تقلید كند؟
ج
_ یك فرد مسلمان نمی تواند در مسائلی كه مربوط به اصول دین است، تقلید كند
ولی در مسائلی كه مربوط به فروع دین است باید یا مجتهد باشد و یا محتاط و
یا مقلِّد باشد.
س 5 ـ محتاط به چه كسی می گویند؟ و مقلِّد كیست؟
ج _
محتاط كسی است كه طوری به وظیفه خود عمل می نماید كه یقین كند تكلیف خود
را انجام داده است. مثلاًًًًًً اگر عده ای از مجتهدین عملی را حلال می
دانند و عده ای دیگر از مجتهدین می گویند آن عمل حرام است، آن عمل را انجام
ندهد و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی مستحب می دانند، آن را بجا آورد و
كسی كه مجتهد نیست و نمی تواند به احتیاط عمل كند ‍مقلِّد است و باید از
مجتهد تقلید نماید.
س6 ـ مجتهد و مرجع تقلید باید دارای چه شرایطی باشد؟
ج _ از مجتهد و مرجعی می توان تقلید كرد كه مرد، عاقل، بالغ، شیعه دوازده امامی، حلال زاده، زنده، آزاد، عادل و اعلم باشد.
س7 ـ آزاد و عادل به چه كسی می گویند؟
ج _ الف) آزاد: شخصی است كه نوكر و خدمتكار و به تعبیر دیگر غلام و برده كسی نباشد.
ب)
عادل: عادل كسی است كه واجبات را بجا آورده و محرمات را ترك كند كه اگر از
اهل محل یا همسایگان او و نیز از كسانی كه با او معاشرت دارند درباره او
سئوال كنند، خوبی و پاكی و نیكی او را تصدیق كند …