در قالب word و در 44 صفحه، قابل ویرایش.
بخشی از متن تحقیق:
بسم الله الرحمن الرحيم
بحث ما درباره تعليم و تربيت در اسلام است . تعليم و تربيت ، بحث ساختن افراد انسانها است . يك مكتب كه دارای هدفهای مشخص است و مقررات همه جانبهای دارد و به اصطلاح سيستم حقوقی و سيستم اقتصادی و سيستم سياسی دارد ، نمیتو اند يك سيستم خاص آموزشی نداشته باشد . يعنی
مكتبی كه میخواهد در مردم طرحهای خاص اخلاقی ، اقتصادی و سياسی را پياده كند بالاخره اينها را برای انسانها میخواهد ، اعم از اينكه هدف، فرد باشد يا جامعه ، كه اين خود مسألهای است ، كه در همين جا بايد بحث بشود .
اگر هدف ، جامعه باشد ، بالاخره اين افراد هستند كه به وسيله آنها بايد اين طرحها پياده شود . افراد بايد آموزش ببينند و طوری پرورش پيدا كنند كه همين طرحها را در اجتماع پياده كنند . و اگر هدف فرد باشد نيز ] بديهی است كه آموزش و پرورش افراد ضروری است ] . در اسلام ، هم اصالت فرد محفوظ است و هم اصالت اجتماع ، يعنی فرد خودش خالی از اصالت نيست . پس بالاخره طرحی و برنامهای برای ساختن فرد وجود دارد ، اعم از اينكه فرد را بايد ساخت برای طرحهايی كه
برای اجتماع و جامعه است – و اين طرح و برنامه را به عنوان مقدمه ساختن اجتماع در نظر بگيريم – يا فرد را بايد ساخت از اين نظر كه هدف ، ساختن افراد است ، و يا از يك نظر جمعی فرد بايد ساخته بشود ، هم از آن جهت كه بايد مقدمهای و ابزاری برای ساختن اجتماع باشد و هم از نظر اينكه
خودش هدف است . اينجاست كه ما بايد با اصول تعليم و تربيت اسلامی آشنا بشويم . اولا
آيا اسلام برای مسأله تعليم به عنوان آموزش دادن و آگاهی دادن اهميتی
قائل است يا نه ؟ و به عبارت ديگر آيا اسلام عنايتی به پرورش عقل و فكر انسان دارد يا چنين عنايتی ندارد ؟ اين همان مسأله علم است كه از قديم ميان علما مطرح بوده ، هم اصل مطلب كه اسلام دينی است كه به علم دعوت كرده است ، و هم خصوصيات آن كه آن علمی كه اسلام به آن دعوت كرده است
چه علمی است ؟ كه افرادی نظير غزالی ، فيض و ديگران در اين زمينه بحث كردهاند . و از نظر تربيت و پرورش هم كه مقررات اخلاقی اسلام ، همه ، مقررات پرورشی انسانها است كه انسانی كه اسلام میخواهد پرورش بدهد ، انسان نمونه اسلام چگونه انسانی است و مدل آن انسان چگونه مدلی است . البته مسائل ديگری هم در اينجا هست كه مربوط به كيفيت اجرای مطلب است ، يعنی هدفها مشخص ، ولی برای تربيت انسان از چه متود و روشی بايداستفاده كرد ؟ يعنی تا چه اندازه ملاحظات روانی در تعليمات اسلامی منظور شده است ؟ مثلا در تعليم و تربيت كودك چه دستورهايی رسيده و در آن دستورها چقدر واقع بينی و ملاحظات روانی رعايت گرديده ، و درگذشته ،
تعليم و تربيتهای قديمی ما چقدر منطبق با تعليمات اسلامی بوده و چقدر نبوده ، و تعليم و تربيتهای امروز ما چقدر منطبق است ؟
پرورش عقل
مسأله اول كه بايد بحث كنيم همان مسأله پرورش عقل و فكر است . در اينجا ما دو مسأله داريم ، يكی مسأله پرورش عقل ، و ديگر مسأله علم . مسأله علم همان آموزش دادن است . ‘ تعليم ‘ عبارت است از ياد دادن . از نظر تعليم ، متعلم فقط فراگيرنده است و مغز او به منزله
انباری است كه يك سلسله معلومات در آن ريخته میشود . ولی در آموزش ، كافی نيست كه هدف اين باشد . امروز هم اين را نقص میشمارند كه هدف آموزگار فقط اين باشد كه يك سلسله معلومات ، اطلاعات و فرمول در مغز متعلم بريزد ، آنجا انبار بكند و ذهن او بشود مثل حوضی كه مقداری آب در آن جمع شده است . هدف معلم بايد بالاتر باشد و آن اينست كه نيروی فكری
متعلم را پرورش و استقلال بدهد و قوه ابتكار او را زنده كند ، يعنی كار معلم در واقع آتشگيره دادن است . فرق است ميان تنوری كه شما بخواهيد آتش از بيرون بياوريد و در آن بريزيد تا اين تنور را داغ كنيد ، و تنوری كه در آن ، هيزم و چوب جمع است ، شما آتشگيره از خارج میآوريد ،آنقدر زير اين چوبها و هيزمها آتش میدهيد تا خود اينها كم كم مشتعل بشود و تنور با هيزم خودش مشتعل گردد . چنين به نظر میرسد كه آنجا كه راجع به عقل و تعقل – در مقابل علم و تعلم – بحث میشود نظر به همان حالت رشد عقلانی و استقلال فكری است كه انسان قوه استنباط داشته باشد .
دو نوع علم
جملهای دارند اميرالمؤمنين كه در نهجالبلاغه است ( و من مدتها پيش ، ذهنم متوجه اين مطلب شده بود و شواهدی هم برايش جمع كرده‌ام ( . میفرمايند : « العلم علمان » ( و در يك نقل ديگر : » العقل عقلان ) ، علم مطبوع و علم مسموع » ( يا : « عقل مطبوع و عقل مسموع ( ولا ينفع المسموع
اذا لم يكن المطبوع » ( 1 ). علم دو علم است ، يكی علم شنيده شده ، يعنی
فرا گرفته شده از خارج ، و ديگر علم مطبوع . علم مطبوع يعنی آن علمی كه از طبيعت و سرشت انسان سرچشمه میگيرد ، علمی كه انسان از ديگری ياد نگرفته و معلوم است كه همان قوه ابتكار شخص است . بعد میفرمايد : و علم مسموع اگر علم مطبوع نباشد فايده ندارد . و واقعا هم همين جور است . اين را در تجربهها درك كردهايد : افرادی هستند كه اصلا علم مطبوع ندارند . منشأ آن هم اغلب سوء تعليم و سوء تربيت است ، نه اينكه استعدادش را نداشتهاند . تربيت و تعليم جوری نبوده كه آن نيروی مطبوع او را به حركت درآورد و پرورش بدهد …
